माङसेबुङ । इलामको माङसेबुङ ३ साबिकबाँझो ७को ऐतिहासिक ठाडो मूल बाटो हिँड्दा भेटिन्छबाटोमैठूलठूलो ढुङ्गाको तीन चुला । हेर्दा लाग्छ यो कसैलेढुङ्गा गाडेरबनाएको चुला हो । तर यसको कथा बेग्लै छ ।स्थानीयजानकारहरुका अनुसार यो ढुङ्गाको चुलाप्राकृतिक हो । स्थानीयवृद्धवृद्धाहरु समेत आफूले जान्दाढुङ्गाको चुला सोही आकृतिमारहेको बताउँछन् । उहिलेकोसमयमा यति ठूलो ढुङ्गा मानिसलेगाडेर चुला बनाउनसम्भव नै नहुने स्थानीय पाका मानिसहरुकोबुझाइ छ । नत अहिलेको जस्तो प्रविधि र उपकरण नै उपलब्धथिए ।
पश्चिमी इलाम सहित पाँचथरको पश्चिम दक्षिणभेगकामानिसहरुको खाद्यान्न ढुवानी गर्ने बाटोको रूपमाकुनै समयकोस्थापित ढुङ्गाले छापेको मूलबाटोमै पर्ने योतीन चुलाले दशकौँलामो याद जिवित राखेको छ । पहाडीभेगबाट मानिसहरु अलैँची, अम्लिसो लगायतनगदेबालीको भारी बोकेर मोरङको मधुमल्लाबजार लगेरबेच्ने गर्दथे । यसरी इलाम र पाँचथरलाई गुणलगाएकोमधुमल्ला पूर्वकै पुरानो बजारको रुपमा परिचितरहेको छ ।
यसैगरी मधुमल्लाबाट फर्कदा चामल, नून, तेल, लत्ताकपडाउसैगरी बोकेर ल्याउनु पर्दथ्यो । यी यात्राकाक्रममा थाकेकाबटुवाहरुका निम्ति विभिन्न ठाउँमाचौतारीहरु बनाइएका थिए, जहाँ उनीहरु थकाई मार्थे रआराम गर्दथे । कतै वर–पिपलकोशितल छहारी तकतै केमुनाको अजङ्गको रुखमुनिको छायाँमाबसेर लामोसुस्केरा हाल्दै भविष्य सम्झने ती यात्रीहरु अझैभेटिन्छन् ।यस्तै विश्रामस्थलहरु मध्येको एक तीन चुलाबारेविभिन्नकिंवदन्तीहरु रहेका छन् । भगवान शिवले भेडीगोठसार्दाचुला बनाएको र त्यसमा खीर पकाएर खाएको भन्नेविश्वास रहेकोछ ।
अर्को भनाइलाई आधार मान्ने हो भने उहिले अजाहाङराजालेतराईबाट आफ्नो राज्य चाङ्धुम्बो यक फर्किनेक्रममा खानापकाइ खाएको भन्ने कथन छ । जे होस योचुला ऐतिहासिक भने छ।
यो बाटोबाट यात्रा गर्ने यात्रीहरु यहाँ पाती, पैसा र सानोढुङ्गाचढाएर हिड्ने गर्छन् । अहिले भने सडक यातायातकोविकाससँगैबाटो हिड्ने बटुवाहरु लगभग भेटिनै मुस्किलपरिसकेको अवस्थाछ । तर ओझेल पर्दै गएको योऐतिहासिक बाटो र यहाँकापुरातात्विक सम्पदाहरुकोसंरक्षणमा स्थानीय लागि परेका छन् ।
यसै तीन चुलाको विकास र प्रवर्द्धनको लागि यस क्षेत्रकोनाम तीनचुला टोल विकास संस्था राखिएको छ । यसक्षेत्रमा लाक्तापा, ढुङ्गे, असारेबारी, कुटेबारीलगायत टोलहरुसमावेश छन् । ९९% राईजातिको जनसंख्या रहेको यसटोल विकासले प्रत्येकशनिबार श्रमदान गर्दै मूलबाटोकोसरसफाईसँगै विभिन्न प्रकारकाबोटबिरुवा वृक्षरोपण गर्नेगरेका छन् । घाँस दाउरा र गोठाला गर्नेठाउँ मात्र रहेको यसक्षेत्रलाई अहिले त्यहाँका सक्रिय युवाहरुकोपहलमा पर्यटकभित्र्याउने लक्ष्यसहित काम भइरहेको छ ।
तीन चुलाको संरक्षण र विकासका लागिडिपिआरसमेतभइसकेको माङसेबुङ गाउँपालिका प्रवक्तासुसन राईले जानकारीदिए । उनका अनुसार यस क्षेत्रकोपुरानो इतिहासलाई असर नगर्नेगरी विकास गर्ने लक्ष्यरहेको छ । कंक्रिटको विकासलाई भनेस्थानीयलेनकार्दै आइरहेका छन् ।
यो ठाउँबाट तराईको समथर फाँटसँगै चुरे क्षेत्रको मनमोहकदुश्यदेख्न सकिन्छ । रातको समयमा छिमेकी जिल्लाझापाकोठूला बजारहरु दमक, विर्तामोड, मोरङकोमधुमल्ला, उर्लाबारी, विराटनगर र भारतको केही भूभागझिलिमिली देख्न सकिन्छ ।
किरात राई समुदायमा तीन चुलाको विशेष महत्व रहेको छ।उनीहरु तीन चुलालाई सुप्तुलुङ भन्दछन् । सुप्तुलुङकोअर्थ पवित्रढुङ्गा भन्ने हुन्छ । उनीहरुले चुलालाई पितृकोरूपमा माङ गर्ने रपूजा गर्ने गर्दछन् । विशेष गरेर उभौली रउधौली चाडमा चुलाकोमाङ, पूजा गरिन्छ । अन्य समयमानयाँ बाली भित्र्याउँदा नुवाङ्गीपूजा साथै विवाह तथा मृत्युमासमेत चुलाको महत्त्व रहेको छ ।
तीन चुला अन्तर्गत उत्तरतर्फको चुलालाई दिवालुङअथवापापालुङ (पित्र–माङ–सृष्टि), पश्चिमतर्फको चुलाछेकुलुङ अथवामामालुङ(छोरी–चेली–धरती–प्रकृति) हो ।त्यस्तै, पूर्वतर्फको तेस्रोचुला रुमिलुङ (सन्तान, दाजुभाइ रसमाज) को प्रतीक मानिन्छ ।
तीन चुला वर्तमान समयमा संकटमा पर्दै गइरहेको स्थानीययुवाछविहाङ राई बताउछन् । राई भन्छन् – ‘अहिलेआधुनिकजीवनशैली र शिक्षाका कारण मानिसहरु आफ्नोसंस्कार संस्कृतिबिर्सदै गइरहेको अवस्था छ । यसरी बिर्सदैजाने हो भने हामीपछिको पीढीलाई यो कुराहरु दन्तेकथाजस्तो मात्र लाग्छ ।त्यसैले पनि हामी आफै सचेत नभएसंस्कृति नै लोप हुने खतरा छ।’
सूचना विभाग दर्ता नंः १८२३/०७६-७७